'Margaritkelech' behoort tot één van Viktor Ullmann zijn laatste werken:
'Drei jiddische Lieder'
1. 'Berjoskele',
2. 'Margaritkelech' en
3. 'A Mejdel in die Johren',
op.53 - 1944, die hij in Theresienstadt heeft gecomponeerd.
Theresienstadt in het Tsjechisch Terezín is een verdedigingstadje aan de Eger 60 kilometer ten noorden van Praag.
In 1942 werden de inwoners ervan door de SS-troepen verdreven en werd Theresienstadt een camouflage concentratiekamp, een getto voor oudere en in het bijzonder beroemde muzikanten, componisten, kunstenaars, schrijvers, dichters en artiesten. Het getto was opgezet als een voorbeeldkamp naar de 'buitenwereld' toe en het werd bestuurd door de ouderenraad / jodenraad onder controle van de SS. Voor een groot deel Tsjechische joden waaronder Viktor Ullmann maar ook Oostenrijkse, Hollandse en Deense artiesten werden naar Theresienstadt gedeporteerd. De dirigent en componist Viktor Ullmann zat vanaf september 1942 tot half oktober 1944 in Theresienstadt gevangen.
Enkele weken na de repetities van Viktor Ullmann zijn beroemde opera: 'Der Kaiser von Atlantis oder Die Tod-Verweigerung', op. 49 - 1943 werd het vertrek van de muzikanten en componisten uit Theresienstadt aangekondigd.
In zijn 'Drei jiddische Lieder' drukt Viktor Ullmann met name in het eerste lied: 'Berjoskele' (=berk) het gevoel van verlatenheid heel goed uit, door een zeer simpele melodie met een dalend motief te componeren. Naast miljoenen andere slachtoffers zal ook hij met zijn gezin door de nazi's worden vermoord.
De 'Drei jiddische Lieder' worden door sopraan Aurea Marston en pianiste Cornelia Lenzin in hun optreden tijdens het 'Mizmorim Festival' op 24 januari 2021 in Basel treffend vertolkt. Je kunt hen beluisteren via deze koppeling:
Viktor Ullmann - Drei jiddische Lieder, op. 53
Op de melodie van 'Margaritkelech' is door Dani Dassa in 1958 de Israëlische cirkeldans 'Rakefet' (= Cyclaam) gemaakt.
Bronnen:
Wikipedia: Viktor Ullmann
'Theresienstadt, getto voor muzikanten',
een artikel uit het ledenblad AKTIEF - nr.4 - 2006 van
Jan J. Stacino
Wikipedia: Theresienstadt
Anne Günther